CHOROBY BAKTERYJNE
Zakaźne zapalenie płuc. Wywoływane jest przez rozmaite drobnoustroje, takie jak dwoinki, pasterele czy pneumokoki, występujące na ogół również w organizmach zdrowych. Zapale- nie płuc następuje przeważnie w wyniku obniżenia się odporno- ści organizmu, np. przy przeziębieniu. Przebieg choroby jest gwałtowny. Objawy zewnętrzne to apatia, nastroszenie sierści i podwyższenie temperatury ciała. Następnym etapem choroby jest pojawienie się wysięku z nosa, kaszlu oraz kichanie. Równocześnie pojawia się utrudnienie oddychania (duszność). Wewnątrz organizmu zaatakowane są płuca i opłucna, gdzie poza stanem zapalnym mogą wystąpić ogniska martwicze. W ciężkich stanach zaatakowane są również osierdzie i śledzio- na, a w rozmaitych narządach wewnętrznych pojawiają się ropnie. Choroba nie leczona może spowodować śmierć szczura mniej więcej w ciągu tygodnia. Kolibakterioza jest chorobą szczurów, myszy, świnek mors- kich, chomików i wielu innych zwierząt. Wywoływana jest przez pałeczkę okrężnicy (Escherichia coli) występującą w nor- malnej (zdrowej) florze bakteryjnej przewodu pokarmowego. Czasem na skutek dotychczas niezidentyfikowanych przyczyn niektóre szczepy Escherichii powodują chorobę. Objawami kolibakteriozy są: biegunka, nastroszenie i zmatowienie sierści, osłanienie i wychudzenie. W zależności od przebiegu choroby może się ona zakończyć śmiercią zwierzęcia lub minąć samoist- nie po jakimś czasie. Niewątpliwie kolibakterioza występuje wtedy, gdy z jakichś przyczyn nastąpi obniżenie odporności zwierzęcia, np. pogorszenie się jakości podawanej karmy, ogólne osłabienie, czy faza przejścia młodych od mleka matki, w którym znajdują się przeciwciała, do pokarmu naturalnego, gdy produkcja własnych przeciwciał nie jest jeszcze w pełni rozwinięta. Salmonelloza. Jako choroba może występować zarówno w postaci zakażenia przewodu pokarmowego, jak i posocznicy (zakażenie ogólne, na ogół przenoszone przez układ krwionośny lub limfatyczny). Zarazki chorobotwórcze z grupy Salmo- nella, takie jak S. enteritidis, S. typhi muńnum, S. paratyphi A, S. cholerae suis i inne występują często u zwierząt zdrowych (nosicielstwo) i uaktywniają się, podobnie jak w przypadku kolibakteriozy, przy zmianie warunków bytowania na mniej korzystne. Przebieg choroby może mieć charakter bądź ostry, bądź przewlekły. W postaci ostrej objawami są: gwałtowny wzrost temperatury, utrata łaknienia, biegunka i wymioty. Zgon następuje po kilku dniach. Forma przewlekła objawia się przede wszystkim wychudzeniem i utratą apetytu. Wewnętrznie zmia- nami chorobowymi objęty jest zwłaszcza układ pokarmowy i węzły chłonne, aczkolwiek zdarzają się również zmiany wątroby, nerek, śledziony, a nawet płuc i opłucnej. W praktyce weterynaryjnej chorych zwierząt na ogół nie leczy się, lecz usypia ze względu na niebezpieczeństwo rozprzestrzenienia się choroby. Gruźlica wywoływana jest przez prątek gruźlicy (Mycobac- terium tuberculosis). Choroba ta nie ma tak szybkiego przebiegu, jak większość chorób bakteryjnych. W zależności od umiejs- cowienia się ogniska choroby objawia się biegunką w przypadku gruźlicy jelitowej, bądź też kaszlem i dusznością w wypadku gruźlicy płuc. Wewnątrz zaatakowanych narządów powstają niewielkie ogniska martwicze. Gruźlica jest chorobą przewlekłą, powodującą po pewnym czasie zgon szczura na skutek ogólnego wycieńczenia organizmu. Gruźlica rzekoma gryzoni, nazywana pseudogruźlicą z powo- du podobnych objawów i zmian chorobowych, wywoływana jest przez Corynebacteńum pseudotuberculosis kutscheri. Poza zmianami charakterystycznymi dla gruźlicy może również wy- stąpić zatorowe zapalenie mózgu.Inną jednostką chorobową, zwaną gruźlicą rzekomą, jest rodencjoza (syn. jercinoza) wywo- ływana przez Yersinia pseudotuberculosis. Prowadzi ona do śmierci zwierzęcia przez ogólne wycieńczenie, zwykle spowo- dowane biegunką.
CHOROBY GRZYBICZE
Wbrew potocznym opiniom choroby grzybicze dotyczą nie tylko skóry i naskórka, lecz również wielu narządów wewnętrz- nych. Szczęśliwie szczury stosunkowo rzadko chorują na grzybicę skóry, jeśli się to jednak zdarzy, to przeważnie objawia się występowaniem drobnych łysinek. W ich rejonie występuje zgrubienie skóry, a naskórek wyraźnie się łusz- czy.Grzybice systemowe, dotyczące organów wewnętrznych, bardzo często atakują zwierzęta laboratoryjne, zwłaszcza po okresie stosowania kuracji antybiotykowych. W zależności od wywołującego ją gatunku rozwijają się w różnych narządach, np. histoplazmoza wywołana przez Histoplasma capsulatum rozwija się w płucach i węzłach chłonnych oskrzelowych. Związane jest to z drogą zakażenia — zarodniki grzyba unoszą się w powietrzu i razem z nim wnikają do dróg oddechowych szczura. Zewnętrzne objawy grzybic systemowych są mało charakterystyczne, a dodatkowo sytuację utrudnia fakt, że niektóre z grzybic mogą przebiegać w sposób bezobjawowy.
CHOROBY PASOŻYTNICZE
Tasiemce, należące według systematyki do robaków płaskich — płazińców, są z punktu widzenia hodowlanego najważ- niejszymi pasożytami szczurów laboratoryjnych. Szczególnie groźnych dla szczura jest aż 14 gatunków tasiemców. Zakaże- nie odbywa się albo bezpośrednio przez połknięcie całych członów tasiemca zawierających jaja, albo pośrednio przez żywiciela pośredniego, takiego jak larwy mączniaków czy pchły. Po połknięciu żywiciela pośredniego przez żywiciela ostatecznego tasiemiec przeobraża się do postaci dorosłej, powodując chorobę. Większość gatunków umiejscawia się w jelicie cienkim i przewodach żółciowych, natomiast formy larwalne często w wątrobie lub krezce. Zakażenie tasiemcami jest przyczyną stopniowego osłabienia organizmu żywiciela, co dodatkowo sprzyja innym czynnikom chorobotwórczym, gdyż układ odpornościowy odpowiedzialny za walkę z infekcją jest mniej wydajny. Nicienie, przynależne do obleńców — robaków obłych, podobnie jak wcześniej opisywane tasiemce mogą być dla szczurów bardzo niebezpieczne. Najgroźniejszy jest włosień kręty Trichinella spiralis Oven. Spożyte z pokarmem larwy w dalszej części przewodu pokarmowego przeobrażają się w ciągu kilku dni w osobniki dorosłe i zaczynają się roz- mnażać. Jedna samica w ciągu półtoramiesięcznego życia jest w stanie urodzić ponad 1500 larw. Te przebijają ścianki jelit i poprzez układ krwionośny i limfatycznydocierają do większości mięśni i tam otorbiają się oczekując na następnego żywiciela. W czasie swoich wędrówek przebijają się przez mięśnie i narządy we- wnętrzne, co jest bardzo bolesne. Choroba uzewnętrznia się najpierw zaburzeniami jelitowymi, a następnie ruchowymi; utrudnione jest też połykanie i żucie. Owsiki Aspicularis tetraptera Nitzsch bardzo często wy- stępują w jelicie grubym (końcowy odcinek przewodu pokar- mowego), gdzie się również rozmnażają. Jaja wydalone z kałem po kilkunastu dniach stają się inwazyjne i połknięte przez tego samego lub innego osobnika, rozwijają się w przewodzie pokarmowym. Powszechnie znanymi, przynajmniej ze słyszenia, pasożyt- niczymi stawonogami są wszy, pchły, pluskwy oraz należące do roztoczy świerzbowce. Pierwsze trzy nie są zbyt groźne, o ile nie występują w więszej ilości jednocześnie, gdyż wtedy mogą powodować ogólne osłabienie organizmu. Podstawowe niebez- pieczeństwo związane jest z ryzykiem prznoszenia przez nie zarazków chorobotwórczych. Świerzbowce żywią się limfą i głębokimi warstwami naskór- ka. Niektóre gatunki, np. Myobbia ratti atakują zwłaszcza nos, uszy i ogon. Miejsca występowania świerzbowca są bardzo swędzące, uszkodzeniu ulegają włosy i cebulki włosowe. Dodat- kowo szczury drapiąc zaatakowane miejsca zwiększają uszko- dzenia i infekują rany. Stan szczurów szybko się pogarsza, pojawiają się ubytki sierści. Zwierzęta chudną, niechętnie przyjmują pokarm; ogólne osłabienie grozi również zarażeniem się w tym okresie chorobą bakteryjną lub wirusową. Osłabiony organizm nie przeciwstawia się infekcji.
CHOROBY WIRUSOWE
Wirusy stanowią wielkie zagrożenie dla zdrowia szczurów hodowanych zarówno w laboratoriach, jak i w domu. Ponieważ choroby wirusowe są stosunkowo trudne do leczenia (podobnie jak przy chorobach bakteryjnych infekcja może rozwijać się bardzo szybko), powszechnie stosowana jest profilaktyka pole- gająca między innymi na bezwzględnie przestrzeganej kwaran- tannie stosowanej dla wszystkich nowych szczurów sprowadza- nych do hodowli. Wirus po dostaniu się do organizmu szczura wnika do wnętrza jego komórek. Tam, w zależności od wzajemnej relacji wirus — komórka, albo pozostaje w pewnej równowadze i nie rozprzestrzenia się dalej (zjawisko takie jest określane mianem wirusowego zakażenia ukrytego), albo rozwija się choroba wirusowa, której tempo rozwoju zależy od rodzaju wirusa oraz od warunków panujących wewnątrz zaatakowanych komórek. Najczęściej spotykane choroby wirusowe szczurów to: — biegunka młodych myszy i szczurów. Chorobę wywołu- ją dwa wirusy o różnej zjadliwości dla zwierząt w różnym wieku. Powodują rozległe zmiany w przewodzie pokarmowym, zwłasz- cza w nabłonku jelitowym. Objawia się żółtawą biegunką u zwierząt w wieku od 10 do 12—13 dnia życia i powoduje duże osłabienie organizmu, aczkolwiek śmiertelność jest znikoma. U myszy ta sama jednostka chorobowa powoduje prawie stu- procentową śmiertelność młodych zwierząt, — enzootyczne zapalenie płuc. Jest to bardzo groźna choro- ba, gdyż nie ma radykalnie działającego lekif i w wypadku jej wystąpienia w hodowli likwiduje się wszystkie szczury, a na- stępnie przeprowadza dokładną dezynfekcję pomieszczeń i sprzętu.Wirus enzootycznego zapalenia płuc, do którego dołączają zakażenia bakteryjne lub grzybicze, powoduje prze- wlekłe schorzenie układu oddechowego (CRD — chronić res- piratory disease). Choroba przebiega przewlekle, bez wyraź- nych objawów, i na ogół kończy się śmiercią szczura.Wirusowe zapalenie ślinianek jest bardzo rozpowszechnione w postaci zarażenia ukrytego. Nie powoduje większych zmian ślinianki ani kanalików nerkowych, gdzie również występuje. Dla hodowli nie ma większego znaczenia. Wirusy mogą być przyczyną powstawania u zwierząt zmian o charakterze nowotworowym. Nie oznacza to, że każdy wirus ma takie właściwości. Jest to uzależnione od wielu czynników, takich jak rodzaj wirusa, osobnicza odporność komórki, predys- pozycje genetyczne, kondycja zwierzęcia itd.
CHOROBY WYWOŁANE NIEDOBORAMI POKARMOWYMI
W związku z faktem, iż wszelkiego rodzaju niedobory, zarówno składników pokarmowych, jak i substancji biologicznie czynnych, powodują cały szereg zmian w organizmie, trudno jest mówić o jednej określonej jednostce chorobowej, przypisanej do konkretnego niedoboru. Diagnozowanie utrudnia fakt, że na ogół zmiany chorobowe zachodzą w sposób płynny, nasilając się w miarę upływu czasu. Dla porównania samo zaistnienie choroby bakteryjnej czy wirusowej (bez określania, co to za choroba) jest łatwo zauważalne, gdyż objawy pojawiają się bardzo szybko. Wiele niedoborów pokarmowych nie wynika z błędów żywie- niowych, lecz z zaburzeń metabolizmu lub zaistnienia czyn- ników zewnętrznych, nie mających nic wspólnego z żywieniem. Działanie silnego czynnika stresotwórczego może spowodować brak apetytu, a nawet zaburzenia jelitowe. Dowodem na to są często spotykane u ludzi sensacje żołądkowe przed ważnymi spotkaniami, egzaminami czy klasówkami. Najczęściej niedobory pokarmowe w sposób zauważalny przejawiają się w postaci zmian skórnych. Dotyczy to zwłasza braków mikro- i makroelementów oraz witamin. Łatwe do zauważenia są również zmiany krzywicze. Dla hodowli szczurów szczególnie istotne są niedobory białek, gdyż wiążą się one z zaburzeniami rozrodu oraz resorbcją (wchłanianiem) płodów. Przedstawione choroby oczywiście nie wyczerpują zagad- nienia. Jest wiele innych, równie niebezpiecznych, lub takich o przebiegu łagodnym, z którymi organizm szczura może poradzić sobie sam. Wiele jest również chorób dziedzicznych oraz uwarunkowanych genetycznie wad rozwojowych, takich jak karłowatość, wnętrostwo (jądra nie w mosznie, lecz w jamie brzusznej), cukrzyca czy wodogłowie. Pomimo tak wiekiej ilości chorób zagrażających szczurom, nie oznacza to, że każde zwierzę musi być na coś chore. Zwierzęta laboratoryjne są przez wiele pokoleń hodowane w warunkach odizolowania od potencjalnych źródeł zakażenia. Prowadzono też badania szczurów pod względem ewentualnego nosicielstwa (przyży- ciowe badania krwi, hodowle bakteryjne i grzybicze na pod- łożach sztucznych, zeskrobin naskórka itp.). Wszystkie te działania miały i nadal mają na celu uzyskanie jak najzdrow- szych zwierząt do dalszej hodowli. Uzasadnione jest to zarówno etycznie, gdyż ratyfikowana przez wiele państw Karta Praw Zwierząt mówi wyraźnie o obowiązku otoczenia przez człowie- ka opieką weterynaryjną zwierząt znajdujących się pod jego kontrolą, jak i ekonomicznie, gdyż utrzymanie zdrowej hodowli jest znacznie tańsze. Należy założyć, że szczur kupiony w sklepie zoologicznym lub z indywidualnej hodowli jest zdrowy i w dobrej kondycji. Obowiązkiem właściciela i hodowcy jest prowadzenie stałej obserwacji jego zwierząt w celu jak najwcześniejszego zauważe- nia symptomów choroby, gdyż wtedy szansa na wyleczenie jest największa. Poza zaburzeniami przewodu pokarmowego, wyni- kającymi z błędnej diety czy podania czegoś nieświeżego, próby leczenia we własnym zakresie nie są wskazane. Jedynie lekarz weterynarii jest w stanie pomóc, przepisując konkretną kurację i sposób oraz dawkowanie leków.